آذربایجان میللی حركاتی(21 آذر 1324 -68 ایل اؤنجه) اؤزَ رك بیر دئولت اولاراق فعالیته باشلامئشدئ سونرا باغئمسئز دئولتجی لیین بلیرلمیشدی. بو دئولت بیرتاخئم ایشلری گرجكلندیرمیشدی: تبریز دئولت یونیورسیته نین آچئلماسی- كیتابخانالارئن آچئلماسئ- میلی تئاتر قورلماسئ- بیر چوخ اوخول آچئلماسئ-یوللار دوزلتمك و چوخلو باشقا اؤنملی ایشلر. آمركا حقوقجوسو(اولیام دوگلاس) گونئی آذربایجانا گلمیش و گؤرولموش ایشلری بؤیله راپورت ائتمیشدیر:
1-آذربایجان میللی حكومتی توپراق رفورمونو گرجكلشتیرمیش،
2-حكومت بؤیوك بانك لارئ میللی لشتیردی.
3-دئلت مامورلارئن رشوه آلماسئن انگلله مسینه جدی یاسا قبول ائلتدی.
4-كندلرده حیزمت وئرن سیار خسته خانالار قورولدو.
5-اؤنملی حاصئللارئن قیمتی جدی بیچیمده كنترل اولونوردو و ساخلانماسئنا آغئر جزا وئریلیردی.
6-گونئی آذربایجان میللی اوردوسو قورولدو.

بو ایشلرین بیر ایلده دوغرولاشماسئنئ اوچ كاتاگوریه بؤله بیلریز:
1-سیاسی،
2-مدرن،
3-سوسیال-اقتصادی رئفورمالار.

دئولت 1325 ایلینده آذربایجانئن رسمی دیلین تورك دیلی اعلان ائتمیشدی. چوخلو اوخوللاردا تورك دیلی اؤیرتمیه باشلامئشدی اؤیله كی باشارئ بیر شكیلده قاباقا آپارئلئردئ. هابئله تبریز یونیورسیته سینده تورك دیلی ایشلنمسی باشارئلی اولموشدو. بو فعالیتلری جانلادان چوخلو یازارلار،شاعیرلر : سلیمان رستم، عوض صادئق، ممد رحیم،بولوت قاراچورلو، غلام ممدلی، اسرافئل نظرلی و باشقالارئ اولموشدو.
آنا دیلده باسئن لار :|«آذربایجان، فریاد، آزات میللت، غلبه، ینی شرق،معاریف،وطن یولوندا،دموكرات». ایدی.
بو آنلاشماقدان بیر ایل سونرا ایران-فارس حكومتی آذربایجانئن میللی حكومتین مغلوب ائدیب و آذربایجتنئ ایشغال ائتمیشدی. بونون آردئندان آذربایجان توركلری یا اؤلدورولموش یادا سورگونه گؤندریلمیشدی.
سید جعفر پیشوری بو دئولتین قوروجوسو 1326 ایلینده یئولاه شهرینین یاخئنلئقئندا ترافیك قضاسئندا معمالی شكیلده هلاك اولموشدو. حكومتئن باش ساووجئسئ فیریدون ابراهیمی تبریزده اعدام ائدیلمیشدی ،ائیتیم رئیسی محمد برییا 22 ایل حبس ائدیلمیشدی. میللی حكومتین باشقا قوروجولارئ یا حبس ائدیلمیشدیر یادا سورگونه گؤندریلمیشدی.

آذربایجان میللی حكومتینین عؤمرو اوزون اولماسادا بو حكومتین قورولماسئ و فعالیتی سونراكی میللی آزاتلئق حركاتئنا جدی ائتگی اولموشدور. دونیا باغئمسئز قورولان حركاتلاردان اساس فیكیرلردن بیری سید جعفر پیشوری اؤنجوللویو ایله قورولموش آذربایجان میللی حكومتی دیر.
آلله او دئولتین قوروجوسونا و بوتون وطن سئور اینسانلارئنا غنی غنی رحمت ایله سین.   

گؤنده ر     بؤلوم لر: سؤزجوك